Paneel (van) cancellus

De bewaard gebleven panelen van een cancellus zijn veelal vroeg-christelijke natuurstenen platen, meestal versierd met in reliëf uitgevoerd vlechtwerk of rijkere afbeeldingen. Weggooien is zonde, dus bij de sloop van de oude kerkinrichting werden ze vaak als spolia hergebruikt. Vooral wanneer het paneel een marmeren plaat is, kun je die later prima hergebruiken om aan de achterkant een eigentijds reliëf te uit te hakken, geen mens ziet dat het om een afdankertje gaat.

Al zijn er wel wat cancelli geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven, vaker zijn alleen nog panelen ervan te vinden. Vooral in Italië is dat het geval en in de (Italiaanse) beschrijving van zo'n paneel staat dan meestal de term 'pluteo'. Maar dat is eigenlijk het Italiaanse woord voor de hele cancellus, er had dus moeten staan 'lastra di pluteo'.
Het woord 'pluteo', of de latijnse vorm 'pluteum', heeft meer betekenissen dan cancellus, het kan ook lessenaar betekenen (ook in het Duits). En ook boekenkast en iedere vorm van een raamwerk, dat panelen kan omvatten.
Al hebben we geen specifieke term voor de bedoelde panelen, vanwege de héél brede betekenis is het woord 'pluteo' niet geschikt om alleen maar de vulling van het raamwerk van de cancellus aan te duiden. Eenduidiger is 'paneel van cancellus'.

Het meervoud van 'pluteo' is 'plutei', maar dat is Nederlands voor iets heel anders. Alhoewel, dat is toch ook een plaat?

Tekst: Jean Penders (09-2019). Bronnen: zie literatuurlijst. Afbeelding: Jean Penders